Hoe je als bestuurder burgerschap verankert

Er gebeurt al veel: hoe nu verder?
Burgerschap is inmiddels een basisvaardigheid en dat maakt burgerschapsonderwijs een prioriteit. Een rondje onder de leden van het Adviescollege maakt snel duidelijk dat er al veel gebeurt op de scholen. Maar ook: het is breed. Het is abstract. Er zijn veel referentiekaders. En zijn we ons wel overal van bewust, bijvoorbeeld van discriminatie? Er komen dan ook veel vragen van scholen binnen bij de coördinator burgerschap van de CED-Groep. De eerste conclusie: bewustwording vraagt om een continue dialoog. Er is een visie op burgerschap nodig. Waar wil je heen?

Werken vanuit visie
De wet geeft een omvangrijk, stevig kader aan. ‘Bij het maken van ons koersplan hebben we ons echt gebogen over burgerschap,’ zegt Ellen Pieterse, voorzitter college van bestuur bij Stichting OPO-R. ‘Wat doen we eigenlijk? Dat hebben we gekaderd en dat helpt al enorm.’ Om goed zicht te krijgen op wat al is gerealiseerd en waar aanknopingspunten voor versterking liggen, ontwikkelde de CED-Groep een burgerschapsscan. ‘Wij gaan die scan nu doen,’ zegt Beppie Vendrik, directeur van sbo De Kristal. ‘We zijn nog niet altijd bewust bekwaam, maar we doen wel veel. Dit willen we graag zichtbaar en aantoonbaar maken.’

Burgerschap in teams: laat het maar schuren
De vele lastige voorbeelden, ingewikkelde situaties en knellende thema's die de leden van het Adviescollege delen, onderstrepen de heldere boodschap van de CED-Groep: burgerschapsvorming begint eigenlijk pas op het moment dat het schuurt. Naar dat schuren kun je op zoek gaan. Je kunt het zelfs organiseren door bewust moeilijke thema's op te zoeken, bijvoorbeeld in een directeurenoverleg. Laat het op een gecontroleerde manier escaleren. Waar zitten de verschillen in visie op het gebied van bijvoorbeeld religie, seksualiteit of diversiteit? Haal dit uit de organisatie. Op het punt van frictie oordeel je niet, maar pluis je het samen uit. En dan is het belangrijk om als bestuurder goed te modelen.

Spiegels van buiten
In het kader van de opdracht van de inspectie ligt de eindverantwoordelijkheid bij de besturen. Maar een bestuurder kan niet alles in zichzelf verenigen. De coördinator burgerschap: ‘Een leerkracht kan ook niet alles brengen wat je zou willen. De keten is zo sterk als de zwakste schakel. Heb je een leerkracht die weinig reflectief is? Dan geeft die minder mee aan de leerlingen dan de leerkracht die ze onderdompelt in vraagstukken. Het team is het burgerschapskapitaal, dus benut wat je in huis hebt. Maar om een bredere perceptie te krijgen, heb je inspiratie van buitenaf nodig. Andere mensen of organisaties zorgen voor andere invalshoeken. Zorg voor die schuring, op alle lagen van de organisatie. Dus ook in het bestuur.’

Werkzame elementen voor een oefenplaats
De school als oefenplaats voor burgerschapscompetenties: wat is daarvoor nodig?

1. kwaliteit van de aansturing van bestuurder, schoolleider en lokale coördinatie
2. structurele, systematische, planmatige aandacht
3. adaptieve benadering, voor kansengelijkheid
4. cultuur-sensitiviteit
5. relatie met actualiteit
6. draagvlak onder leerkrachten, ouders en leerlingen
7. zelfbewuste leerkrachten
8. mate waarin het team model staat
9. expliciet en zichtbaar uitdragen van de waarden naar alle betrokkenen
10. participatie van en samenwerking met leerlingen, ouders en samenwerkingspartners in de wijk
11. meten van (subjectieve) effecten / 4D-aanpak

Structureel, systematisch, planmatig
Naast bouwen aan een goede oefenplaats, is het zaak om als bestuur en directie tot een continu, cyclisch proces te komen. De CED-Groep geeft aan: less is more. Wat zijn de thema's waar je aan wil werken en welke bouwstenen hebben die? Je hoeft geen talloze onderdelen van burgerschapsvorming tegelijk aan te pakken. Hoe kernachtiger, hoe sterker. Door markers aan te wijzen, kun je later checken en evalueren wat je hebt bereikt. Maak het evalueren geen doel op zich, maar maak het onderdeel van je burgerschapsvorming. Opbrengstgericht werken in 4D is daar een mooie manier voor. Wanneer ben je tevreden? En wat betekent dat voor de investeringen, zoals professionalisering?

Dit kun je verwachten van de CED-Groep
Na anderhalf uur sparren zijn er nog verhalen genoeg om op te kauwen. Het onderwerp zal blijven evolueren en aandacht nodig hebben, is de conclusie. Staat burgerschapsbeleid ook hoog op jouw agenda en kun je wel wat expertise gebruiken? We helpen je graag met inventariserende scans, het opstellen van visie en ambities en het vormgeven van een cyclisch proces. Daarmee gaan we voor een onderbouwde, impactvolle aanpak, met een duurzaam resultaat.