De Vreedzame School: pedagogiek van de hoop

Argumenteren en onderling respect beginnen op school
Obs Overvecht, een Utrechtse school met een diverse populatie, was 21 jaar geleden de allereerste vreedzame school. “We wilden kinderen leren verantwoordelijkheid te nemen voor zichzelf en voor anderen en hen opvoeden om goed te kunnen deelnemen aan de maatschappij”, vertelt directeur Marije Wassenaar. Haar school werkte mee aan de pas voltooide vierde versie, waarin extra nadruk ligt op kritisch denken en sociale veiligheid.

"Onze school is een democratische oefenplaats", zegt Wassenaar. "Kinderen nemen samen beslissingen. We laten hen nadenken over dingen die leven in de school en daarbuiten. Ze leren dat je een mening kunt hebben en dat het belangrijk is dat je daar argumenten voor hebt.” Het mooie van De Vreedzame School, vindt zij, is dat alle betrokkenen samen één taal spreken. “Dat doen we in alle klassen, op het plein en zelfs in de wijk. Nieuwe leerkrachten worden ondergedompeld in het vreedzame gedachtengoed en ook voor ouders zijn er trainingen.”

Mede doordat alle vier locaties werken met één visie en één aanpak, straalt de school anno 2020 rust en structuur uit. In het team heerst eenheid; de kinderen leren om samen beslissingen te nemen en helpen als mediatoren om conflicten op te lossen.

Kritisch denken

Op dit moment verscherpen de maatschappelijke verhoudingen. Er is kansenongelijkheid en de sociale media hebben grote invloed op de publieke opinie en onderlinge verhoudingen. Daarom geeft het nieuwe curriculum van De Vreedzame School extra aandacht aan kritisch denken en sociale veiligheid. Obs Overvecht was pilotschool bij deze vernieuwing. In de bovenbouw zijn nieuwe lessen uitgeprobeerd: kritisch denken en filosoferen over identiteit en diversiteit. Zo dachten kinderen samen na over de vraag ‘hoe hoor je te leven?’ en over de vrijheid van meningsuiting.

Ook op het punt van sociale veiligheid heeft het programma zich ontwikkeld. Wassenaar: “Wij zagen bijvoorbeeld dat er zich in de bovenbouw vaker digitale conflicten of pesterijtjes voordeden. Voor de aanpak daarvan misten we een goed handvat. In deze steeds digitalere wereld is het essentieel dat kinderen zich bewust worden van hun digitale gedrag. Wij voeren daar gesprekken over; preventief én wanneer de norm wordt overschreden.”

Democratie voorleven

Leerkrachten kunnen uit de lesmappen zelf elementen kiezen die aansluiten bij hun groep. In het basisprogramma neemt het laten horen van je ‘stem’ al van jongs af aan een belangrijke plek in. “Door de groepsvergaderingen, het debatteren en filosoferen wordt het werken aan burgerschap geïntegreerd in de lessen en de hele school”, zegt Wassenaar. Dat geeft houvast, ook wanneer er in de wereld iets ingrijpends gebeurt. De Vreedzaam-lessen leren kinderen om allerlei standpunten, inclusief die van henzelf, kritisch te toetsen. Wassenaar: “Wij hebben een belangrijke opvoedende rol; we willen onze democratie voorleven op school. Als leerkracht kun je grote zaken, maar ook kleine voorvallen gebruiken om het gesprek aan te gaan. Dat zijn belangrijke leermomenten. Zo leren kinderen om zaken van meer kanten te bekijken en verschillende meningen te respecteren. Ook op zo’n moment helpt het dat je samen één taal spreekt.”

Uit de eigen bubbel

De ontmoeting met kinderen uit een andere achtergrond biedt ook een mooie gelegenheid om te oefenen in het omgaan met verschillen. Een vriendschapsproject met Obs Tuindorp, een minder diverse school, haalt de kinderen van beide scholen uit hun ‘bubbel’. Zo gymmen ze wekelijks samen, krijgen ze samen dramalessen en filosoferen ze over allerlei levensvraagstukken. “Als je de kinderen echt kennis met elkaar laat maken, van mens tot mens, gaan ze meer open staan voor de verscheidenheid aan mensen”, zegt Wassenaar. Zij is ervan overtuigd dat het jong bijbrengen van onderlinge verdraagzaamheid ook in het volwassen leven van de leerlingen zijn vruchten zal afwerpen.

Daar is nog geen studie naar gedaan. Maar uit wetenschappelijk onderzoek naar het effect van de Vreedzame School blijkt in elk geval wel dat veel leerkrachten een belangrijk effect zien op het gedrag van leerlingen. Zij gedragen zich rustiger en verantwoordelijker, gaan respectvoller met elkaar om, houden zich beter aan afspraken, hebben minder conflicten en verwoorden zaken beter.

Oefenen met democratie 

De consequente taal en benadering zorgen voor verbinding, zegt Mirjam van der Ven, landelijk programmaleider van De Vreedzame School. “En dankzij die verbinding kun je dingen die gebeuren bespreekbaar maken.” Zo raken kinderen al doende vertrouwd met twee belangrijke principes uit de Grondwet: iedereen heeft recht op een gelijke behandeling en op vrijheid van meningsuiting. “Het is dus belangrijk dat we pedagogische inspanningen leveren om democratie ook met de jonge generatie uit te vinden en vorm te geven. Zodat onze kinderen en jongeren, als volwassenen van de toekomst, met elkaar en de samenleving verder willen.” 
Van der Ven: “Ook in polariserende tijden is dit de pedagogiek van de hoop. Als je bereikt dat kinderen door de hele school heen het gevoel hebben dat ze een stem hebben, geef je hen het vertrouwen dat ze mee kunnen doen in onze democratische samenleving.”

Verdieping

Wil je je verder verdiepen in burgerschap en de aankomende wet, download dan gratis het e-book over burgerschapsvorming. 


Direct contact: het Secretariaat van Vreedzaam